Lezing Ton Hendriks over beeldspraak 13-11-2018

 

De lezing staat vooral stil bij fotografie als communicatiemiddel. Dus geen verhaal over techniek, camera standpunt of compositie. Dit is in het verhaal van Ton belangrijk als het in dienst staat van het verhaal dat we met fotografie willen vertellen.

 

Tijdens de lezing analyseert hij enkele foto’s qua wat ze willen zeggen, hoe we het beeld kunnen lezen, welke tekens gekozen zijn (vorm-, inhoud- en context tekens) en in welke maatschappelijke en sociale context ze staan. Ook laat hij zien hoe o.a. de techniek, compositie of camerastandpunt in dienst van het verhaal staan.

 

Op het einde geeft hij aanbevelingen hoe fotogroepen meer inhoudelijke thema’s kunnen bespreken:

• Kijk niet alleen maar naar de foto maar analyseer de foto
• stimuleer een denkproces en een creatief proces
• kijk veel naar de geschiedenis van de fotografie
• zie de fotografie als uitdrukking van een verhaal

Algemene aanbevelingen:

• beschouw techniek niet alleen als een vaardigheid maar vooral als een vorm met betekenis
• hou een discussie over vorm en inhoud
• probeer foto’s in samenhang te beschouwen: de context van een serie
• Denk na wat een eigen stijl betekent: niet alleen een handschrift maar ook een statement over fotografie

UITDAGENDE STELLING

In de fotografie gaat het niet om de uiterlijke vormen van een beeld maar om de innerlijke wereld van de fotograaf. (bezoekers, die zich hebben opgegeven voor de lezing hebbend de PDF's ontvangen)

 

Hieronder een korte samenvatting van de strekking van zijn verhaal.

• Fotografie is een medium waarmee de fotograaf een verhaal vertelt aan de kijker.
• ingrediënten uit de werkelijkheid of volledig geënsceneerd
• verhaal of idee
• visuele elementen als tekens
• direct zichtbaar of verborgen in de vorm

We kunnen een foto op meerdere manieren interpreteren

• cultuur en tijd
• afkomst en leeftijd

We kunnen een foto op vergelijkbare manier lezen als een boek. Op zoek naar betekenissen. Bijvoorbeeld:

Een fotografisch portret is niet alleen een afbeelding van een persoon maar vertelt een verhaal over die persoon. Alles in dat portret draag bij aan het verhaal en de fotograaf zal alle tekens die tot zijn beschikking staan benutten om dat verhaal vorm te geven. We maken onderscheid tussen:

• afbeelding: wat zien we
• uitdrukking: manier waarop de persoon is afgebeeld. Hierin speelt de houding van de geportretteerde een grote rol, zijn kleding, eventuele voorwerpen, maar ook het licht, het kader, de compositie en de achtergrond evenals de locatie van opname, de kleuren, de manier waarop de foto is afgedrukt en de plek waar het portret te zien is dus de context. Een portret krijgt een andere betekenis in een reclamefolder dan in een museum.

 

De foto als uitdrukking

Replica van de werkelijkheid is een vlak vol tekens, een vlak met verhalen en opvattingen van de werkelijkheid, bewust aangebracht of ontstaan in de magie van het moment. De foto verwijst naar een unieke werkelijkheid en wel de werkelijkheid zoals die door de fotograaf is gezien en gekozen. Bewust of onbewust. Toeval of bewuste ingrepen. Subjectieve beleving van de fotograaf.

 

Analyseren van de foto:

• tekens die de bedoeling duidelijk maken
• is een taal waar we de grammatica, stijlvormen en de verhaalstructuur kunnen onderzoeken

 

Semiotiek van Roland Barthes

Een foto registreert niet alleen maar gaat ook ergens over

Een fotograaf kan vele tekens aangeven:

Compositie

• Licht
• Kader
• Context
• Tekst kan een foto sturen

Er bestaat geen vaste afspraak over de interpretatie van fotografische tekens. Er is geen woordenboek. De tekens kunnen verschillend geïnterpreteerd worden. Het is een open tekensysteem. Elk teken kan een veelheid van betekenissen bij de kijker oproepen. Er zijn echter wel conventies in onze cultuur waarmee we beelden lezen.

 

Tekens kiezen

De fotograaf kan een teken bewust aanbrengen om zijn informatie, gevoelens, ideeën of zijn visie over te brengen. Rust ---strakke beeldopbouw of Dynamiek----perspectivische lijnen, lange sluitertijd beweging etc..

 

Bij een foto zien we geen werkelijkheid maar een vlak met tekens die samen een visie geven van de werkelijkheid.

1. Inhoudstekens

Onderwerp: zichtbare voertuig niet verwarren met een thema dat ligt onder het onderwerp. Een thema is nooit een teken, het ligt reeds in het gebied van de betekenis. Thema: inhumane productieketen----Onderwerp: foto fabriekshallen

2. Vormtekens

techniek, compositie,kleur, toon etc…

fotografische technieken, beeldbewerking etc..

Licht, standpunt, moment spelen een rol

3. Contexttekens

refereren aan de omgeving waar de foto verschijnt (serie, tekst, plaats, tijdschrift, krant,

museum, internet,

 

Culturele code

In de fotografie laat de foto direct zien wat er is. De fotografie heeft vaak een directheid en helderheid maar tegelijkertijd vaagheid als het gaat om betekenis. Bij beelden reageren we in eerste instantie veel meer met onze intuïtie en ons gevoel dan met ons analytisch vermogen. We kunnen ons bijzonder aangesproken voelen tot een foto zonder precies te weten waarom. Het duiden van een foto is dus sterk afhankelijk van de persoonlijke interpretatie van de kijker. Deze duiding is ook cultureel bepaald.

 

Inzicht in de beeldcultuur is daarom een voorwaarde om op een zinvolle manier gebruik te maken van fotografische tekens. Beelden genereren niet een vastomlijnde betekenis maar een mogelijkheid tot onderzoek en interpretatie. Codes ontstaan overal in verschillende perioden en in verschillende culturen. Codes zijn ingebed in de cultuur en bepalen vaak onbewust de beeldvorming. Bijvoorbeeld:  er is onderzoek gedaan naar profielfoto’s op facebook en in oosterse landen is er veel ruimte om de foto met vaak familie eromheen. In het westen is de foto vaak close up en lieten maar één persoon zien. Groepscultuur versus de individualistische cultuur.

 

Fotografie heeft verschillende functies. Als herinnering aan een moment (vakantiefoto) of als visuele verleider (reclamefotografie) of de medische fotografie die een wetenschappelijke functie heeft. Iedere fotograaf gaat altijd uit van een bepaalde functie of visie op de fotografie. Is de fotografie een venster op de werkelijkheid, is zij een gedachten constructie, een wetenschappelijk bewijs of een spiegel van de ziel? De vraag waarom je met fotografie wilt communiceren en met welke intentie je foto’s maakt, bepaalt het onderliggende idee over de functie van de fotografie.

 

In de geschiedenis van de fotografie kun je twee hoofdstromingen onderscheiden namelijk de documentaire fotografie en de autonome fotografie. De documentaire fotografie streeft ernaar zich over de sociaal maatschappelijke werkelijkheid uit te spreken, om informatie te geven en een visie te leveren in een politieke of sociaal context. De autonome fotografie sluit aan bij de moderne kunst. Deze vorm van fotografie wil via de zichtbare wereld de innerlijke wereld van de fotograaf communiceren.

In zijn boek Beeldspraak staat hij op pg 114-121 stil bij deze stromingen en hoe deze in de loop van de geschiedenis zijn verandert en ook meer naar elkaar toe gegroeid zijn.

 

Marij vd Munckhof